Opština Bela Crkva

Omeđena Banatskim planinama i Deliblatskom peščarom, ušuškana u zagrljaju reka Dunav, Karaš i Nera, orošena Belocrkvanskim jezerima, na samom jugoistoku Banata nalazi se opština Bela Crkva, a u njoj i istoimeni grad bogate istorije. Lepa varoš udaljena je 96 km od Beograda ka istoku na samoj granici sa Rumunijom.

Snažni vetrovi su naneli velike količine peska načinivši peščane dine u pravcu jugoistok-severozapad, stvorivši Deliblatsku peščaru kojom je Bela Crkva na neki način odvojena od Panonske nizije. Nakon oticanja Panonskog mora, ostalo je šljunkovito, peščano i ilovičasto dno, a reka Nera je plavljenjem nanela plodan sloj, te je sada zemljište veoma pogodno za zemljoradnju, vinogradarstvo, voćarstvo i stočarstvo kao i građevinsku industriju.

Klima je umereno kontinentalna. Leta su topla i kratka, kao i zime koje su takođe kratke, na momente oštre i hladne, dok su proleća i jeseni duže. Obiluje sa dosta sunčanih, vetrovitih i kišnih dana, karakteristična po ranim i poznim mrazevima.

Područje Bele Crkve je veoma bogato vodom. Pored Dunava, opštinu presecaju jedine dve planinske reke u ravnici – Nera i Karaš, brojni potoci, kanal DTD i više šljunkarskih jezera nastalih eksploatacijom, kao i više močvarnih područja od kojih je napoznatije Labudovo okno, koje se nalazi na prostoru između Dunava i Deliblatske peščare, a koje je zbog svog ekološkog značaja stavljena na Ramsarsku listu.

Sve nabrojane karakteristike ovom području daju specifičan izgled i posebnu mogućnost za razvoj turizma.

U Opštini Bela Crkva živi oko 19.000 stanovnika, po popisu iz 2011. godine, ima pripadnika 22 nacije. Sedište opštine je Bela Crkva, u kojoj živi 8.868 stanovnika, administrativni, politički i kulturni centar za 14 naseljenih mesta i 13 mesnih zajednica. Naselja u opštini su: Banatska Palanka sa Starom Palankom, Banatska Subotica, Vračev Gaj, Grebenac, Dobričevo, Dupljaja, Jasenovo, Kajtasovo, Kaluđerovo, Kruščica, Kusić, Crvena Crkva i Češko selo.

Istorijat

Bela Crkva (Weisskirchen, Fehertemplom, Biserica Alba) se prvi put pominje 1332. i 1355. godine u sastavu katoličke parohije, kada joj se gubi trag sve do 1681. godine kada se ponovo pominje, nastanjena pravoslavnim, isključivo srpskim življem.
Posle Velike seobe Srba 1690. godine, a posebno posle zaključenja Požarevačkog mira 1718. godine i brojnijim naseljavanjem Nemaca, potom Rumuna, Mađara, Francuza, Italijana, Čeha, Slovaka i drugih evropskih naroda, Bela Crkva dobija na važnosti, posebno stvaranjem Vojne krajine, koja joj omogućava brz privredni i ekonomski razvoj. Multikulturalnost iz ovog perioda je i danas zastupljena u Beloj Crkvi.
Turska vlast se održala sve do 1717. godine kada je ovo područje pripalo pod vlast Austrije. Sadašnju Belu Crkvu je osnovao grof Claudius Florimund de Mercy 1717. godine. Radi sigurnosti od Turaka i njihove ponovne najezde, Austrija je formirala vojnu granicu, a 1774. godine formiran je vlaško-ilirski graničarski puk sa sedištem u Beloj Crkvi. U dva navrata je kratko bila pod turskom vlašću, kada je bila i razorena 1739. i 1788. godine, posle čega je brzo obnovljena.
Zbog sve uspešnijeg privrednog razvoja, od 1815. godine Bela Crkva je dobila status grada, a status slobodnog kraljevskog grada sa određenim privilegijama dobila je 8. juna 1871. godine, nakon ukidanja Vojne granice.
U Beloj Crkvi je 1876. godine bilo pet fabrika svile, uspešno su radile i fabrike cigle i crepa, konjaka i likera, parna strugara, fabrika prehrambenih proizvoda, kože, mlinska industrija, majdana za bagerovanje šljunka, tri fabrike sodne vode, štamparije i veštačko gradinarstvo. Razvijalo se cvećarstvo, a već 1931. godine u Beloj Crkvi je radilo 349 zanatskih udruženja, a bilo je i 392 radnje.
Bela Crkva spada u red vojvođanskih gradova u kome je do današnjih dana sačuvan veliki broj objekata kulturno-istorijskih vrednosti.

Multietičnost sredine, raznolikost religijske konfesionalnosti i kultura bili su pokretač razvoja Bele Crkve. Povoljni klimatski uslovi, plodna zemlja, bogatsvo vodnim resursima i tadašnji povoljan geostrateški položaj, omogućili su brz ekonomski, administrativni i kulturni razvoj razvoj Bele Crkve.
Razvijaju se zanatstvo i trgovina, koja proizvedenu robu plasira širom monarhije. Na mnogim međunarodnim priredbama, za svoje proizvode dobijali su belocrkvanski proizvođači brojna priznanja. Postajući administrativni centar sa Magistratom, Upravom za so, carinom, sudom, razvija zdravstvenu zaštitu, osniva bolnicu i druge vidove medicinske zaštite.
Razvijaju se saobraćajnice, drumske prema Vršcu, Pančevu, Temišvaru, Oravici, Moldavi, koristi se Dunav kod Stare Palanke kao plovni put, podiže se jedna od prvih pruga u Vojvodini 1856. godine, koja je bila motor razvoja, a danas se saobraćaj na pruzi odvija u turističke svrhe.
Kao okružni kulturni centar, osniva škole, gradi gimnaziju 1875. godine, osniva prvi muzej u Vojvodini 1876. godine, stvara se belocrkvanska slikarska škola o kojoj se još vrše izučavanja, osnivaju pevačka društva, amaterska pozorišta, osnivaju biblioteke. Održavaju se karnevalske svečanosti i još mnoge druge aktivnosti.
Razvija se građevinarska industrija, proizvodnja opekarskih proizvoda, eksploatacija šljunka i peska, proizvodnja betonske galanterije, prerade drveta.
Zidaju se brojne lepe zgrade koje su dale pečat svog vremena i danas čine građevinsku baštinu načeg grada.
Započet je razvoj izletničkog turizma, koji i dan danas traje. U letnjem periodu na hiljade turista dnevno posećuju, u jeku sezone taj broj raste.
U oblasti poljoprivrede posle proizvodnje žitarica, poseban akcenat dat je vinogradarstvu i voćarstvu. Proizvode se kvalitetna vina koja stižu u razne evropske prestonice, gde osvajaju značajna priznanja, dok za voće na svim sajmovima obavezno uzima najviša priznanja.
Međutim, posle 1919. godine, Bela Crkva gubi stratešku važnost. Nakon razgraničenja između Kraljevine SHS i Rumunije, Bela Crkva je ostala na samoj granici, mnogi putevi su bili zatvoreni, izgubila je svoja velika tržišta, naročito u Austriji. Počinje stagnacija uz kratke uspone, da bi u poslednjih 20 godina došlo do osetnog propadanja.
Dolaskom Rusa belogardejaca čitave ruske škole su prebačene na ova područja, posebno kadetski Ruski korpus (Kneza Konstantina Konstantinoviča) i tada je kulturni život dostigao nove visine. Onda je došao Drugi svetski rat i godine 1943. izvršena su masovna streljanja Srba, a po oslobođenju su je napustili skoro svi Nemci i starosedeoci. Nakon oslobođenja Bele Crkve 01.10.1944. grad se organizuje i počinju prve planske aktivnosti u razvoju grada.